Laten we beginnen met een klein probleempje: het woord ‘keyboard’ wordt in meerdere betekenissen gebruikt. Iets wat in de muziekwereld eerder regel dan uitzondering is.
Laten we eens 3 betekenissen nader bekijken:
1) Letterlijk betekent het gewoon ‘toetsenbord‘.
Dit is breder dan alleen muziekinstrumenten, ook het toetsenbord van je computer kun je zo noemen. In deze letterlijke betekenis heb je het – indien het over een toetseninstrument gaat – over het mechaniek van de toetsen van het instrument.
Beter zou het engelse woord ‘keybed’ dan gebruikt kunnen worden. Engelstaligen zullen dat ook doen om duidelijk te maken dat ze het daarover hebben. Maar in het nederlands zou je best kunnen zeggen: “heeft jouw Roland piano een lekker keyboard?” of “hoe groot is het keyboard van jouw Yamaha CP4 eigenlijk?”
Als toetsenisten onder elkaar weet ik dan dat je vraagt naar de ‘feel‘ van de toetsen, hoe is de aanslag, hoe is de reactie etc. (in geval van de eerste vraag) of het aantal toetsen, is het 61, 76 of 88 toetsen (in geval van de tweede vraag).
Terwijl in beide gevallen (een Roland piano en een Yamaha CP4) er helemaal geen sprake is van een ‘keyboard’ in de betekenis zoals ik zal uitleggen onder punt 3.
2) In het engels/amerikaans is ‘keyboard’ ook de verzamelnaam van toetsinstrumenten. Stel dat ik op een album meespeel op Hammond (orgel), piano, rhodes of wurly (zie mijn andere Blog posts), dan kan dat worden vermeld als: ‘Eric van den Hoogenband on keyboards’.
Terwijl ook in dit geval ook geen sprake is van een ‘keyboard’ in de zin van de betekenis onder punt 3.
In het engels/amerikaans wordt ‘keyboards’ ook wel afgekort tot ‘keys’. En in het nederlands nemen we dat dan weer over. Dus in bovengenoemd voorbeeld zou er in het nederlands dan dit staan op de album hoes: ‘Eric van den Hoogenband op toetsen’.
3) Het keyboard is – in de specifieke betekenis – een speciaal soort instrument binnen de toetsenfamilie. Om te beginnen is het eigenlijk niet een apart ‘instrument’, het bestaat alleen bij de gratie van electronica en techniek. Het is een verzameling van (a) nagemaakte bestaande geluiden, (b) een begeleidingsautomaat en een (c) toetsenbord. Deze a, b en c ga ik hieronder verder toelichten, hieruit blijken de verschillen met de andere instrumenten in de toetsenfamilie.
a) Het geluid.
Een keyboard heeft geen ‘eigen geluid’. Hij kan allerlei bestaande geluiden nadoen. Variërend van piano tot orkestgeluiden en soms een synth geluid. Het zijn ‘presets’, de geluiden zitten er ‘voorgebakken’ in, je kunt ze niet zelf maken en in die zin heeft een keyboard dus ook geen ‘karakter’.
Hierin zit het verschil met een synthesizer. Dit is een instrument dat gebruik maakt van electriciteit om klanken te produceren. Hoe dat precies gaat is afhankelijk van het soort synthese: analoog of digitaal, additief of subtractief (East-Coast vs West-Coast), granulair, FM, enzovoorts. Er gaat een complete wereld schuil achter het concept ‘synthesizer’ maar een belangrijk concept is dat het gaat om het ‘opwekken van nieuwe klanken’. En niet zozeer om het nabootsen van bestaande klanken.
In de jaren ’90 is sampling als basis van ‘workstations’ opgekomen. Hierdoor – in combinatie met de enorme vlucht van opslag capaciteit – kreeg je synthesizers die uiteindelijk vol zaten met allerlei bestaande geluiden, waar je vervolgens nog mee kon knutselen. Omdat in het concept ‘workstation’ ook een sequencer zit – zeg maar, voor nu even, een digitale multitrack recorder – lijken deze instrumenten wel heel erg op keyboards.
Vanaf dat moment lijkt het er dan ook op dat we een soort splitsing hebben gekregen waarbij het verschil tussen keyboard en synthesizer meer als volgt was:
– Keyboard: goedkoop en voor de thuis amateur, met een vol automatische begeleidingsautomaat waardoor iemand die niet persé heel goed hoeft te kunnen spelen toch een nummer heel vol kan laten klinken.
– Synthesizer: veel duurder apparaat voor de uitvoerende musicus, die veel mogelijkheden wil hebben om van alles zelf te kunnen instellen en programmeren, van klanken – het synthese element – tot de ‘complete productie’ van de andere partijen zoals drums, bas en gitaar; in het workstation concept vervangt de sequencer dan de begeleidingsautomaat.
Met de revival van de synthesizer – mede door de populariteit van ‘modulair’ en het actief produceren van nieuwe instrumenten door de pioneers uit het verleden, zoals Moog en Sequential Circuits – is dit weer echt een apart aandachtsgebied met allerlei actuele ontwikkelingen, ondanks dat de concepten vaak gewoon teruggrijpen op de tijd van de introductie van de elektronische muziek in de jaren ’60 (of eerder) van de vorige eeuw.
Het workstation is wel gebleven maar is nu echt wat anders dan een synthesizer.
En ondertussen is de keyboard markt ook doorgegaan met ontwikkelen. Dat is allang niet meer alleen maar ‘goedkoop’, hier zitten ook hele dure apparaten bij en die worden soms ook gewoon door professionals op de diverse podia gebruikt in live situaties (bijvoorbeeld de Yamaha Tyros serie of de Korg PA serie).
Maar een belangrijk verschil is en blijft wel de mogelijkheid van die begeleidingsautomaat: speel je alles zelf of kun je op start drukken en speelt er dan een complete band mee. En dit fenomeen maakt ook dat keyboard spelen anders kan zijn dan pianospelen. Als je piano speelt speel je met je LH nooit iets om een ‘pattern’ een instructie te geven over de harmonie die gebruikt moet worden. Alles wat je speelt moet een directe functie hebben in het resultaat van de harmonie. Oftwel, de noten die je speelt hoor je op een directe manier terug in het eindresultaat. Die exacte noten, precies op de manier zoals jij ze gespeeld hebt. Dat is bij een keyboard niet altijd zo. Bij keyboard spelen heb je een meer rigide splitsing tussen wat je met je RH speelt en wat je met je LH speelt. De RH is de melodie, de LH geeft instructies, hetzij via het toetsenbord met het indrukken van een akkoord, hetzij met het bedienen van een van de knoppen op het bedieningspaneel. Bij pianospelen ben je continu bezig om met twee handen keuzes te maken, je kunt de bas partij spelen, de harmonie of de melodie. En je moet ook nog het ritme laten blijken door de manier waarop je speelt.
Kortom: je zult met je 2 handen dus anders spelen op een piano dan op een keyboard. Waarbij ik er dan wel vanuit ga dat je een keyboard hebt gekocht om de specifieke kenmerken van een keyboard. Er zijn natuurlijk genoeg mensen die een keyboard kopen omdat dat goedkoper is dan een piano en het apparaat verder gewoon bespelen alsof het wel een piano is, dus zonder gebruik te maken van de begeleidingsautomaat.
En dan kom ik op punt c. 😉
(c) Het toetsenbord.
Er zijn ook apparaten zonder toetsenbord, zoals de Roland Sonic Cell. Deze kun je toevoegen aan je setup en koppelen aan het instrument dat je daadwerkelijk gaat bespelen. Maar omdat de Roland Sonic Cell niet zelf een toetsenbord heeft noemen we dat een ‘module’ en niet een ‘keyboard’.
We gaan er bij een keyboard dus altijd vanuit dat het ook een keyboard heeft. Een grappige zin die alleen maar mogelijk is door die dubbele betekenis;-)
Maar, hierin zit dan ook weer een verschil. Omdat het keyboard in eerste instantie wel is ontwikkeld vanwege de combinatie van mogelijkheden en niet persé voor de doorgewinterde klassieke pianist, ligt de nadruk niet op de kwaliteit van het toetsenbord. Oftewel, in den beginne, maar ook nu nog, zeker in de goedkopere range, het toetsenbord is van plastic en niet aanslaggevoelig. Al is het tegenwoordig vanaf de midrange wel gebruikelijk dat het aanslaggevoelig is, dan nog is het meestal niet ‘gewogen’. Deze termen leg ik uitgebreid uit in mijn andere Blog posts. Maar voor nu: het toetsenbord van een keyboard is niet ontwikkeld om de beste speelervaring te faciliteren voor een pianist. Je moet er vooral ‘makkelijk’ op kunnen spelen. Het zal dus in de regel niet een al te zware aanslag hebben.
En dit is dan ook de reden dat de puristisch ingestelde pianodocenten – doorgaans nog op de klassieke leest geschoeid – alleen mensen les willen geven als ze op een echte piano spelen. Ook thuis.
Een synthesizer overigens, heeft ook niet een toetsenbord ‘om de beste speelervaring te faciliteren voor een pianist‘. Omdat ze ook niet als een piano bespeeld worden. Vaak zelfs alleen maar ‘monofoon’, dus 1 noot tegelijk, alleen geschikt voor melodieuze lijnen. Of ‘klanktapijtjes’. Maar de synthesizer als instrument, die zal wel een toetsenbord hebben waarbij de bespeler veel mogelijkheden gegeven wordt voor ‘expressiviteit’, zoals: aanslaggevoelig, aftertouch, pitchbend, modulatiewiel of joystick, ribbon controller etc. En ja, hier geldt natuurlijk weer dat midrange en duurdere keyboards dit ook weer kunnen hebben, het is maar net welke doelgroep de marketing afdeling wil aanspreken;-)
Een goed toetsenbord, voor iemand die echt wil spelen alsof je op een acoustische piano speelt, vind je bij de electronische varianten in de workstations en de home- of stage-piano’s: 88 aanslaggevoelige en gewogen toetsen.
Of je dat nodig hebt hangt natuurlijk helemaal af van wat je wilt.
Maar er zijn dus echt verschillen tussen het spelen op een keyboard en op een piano, ervan uitgaande dat je elk van beiden op de wijze bespeelt zoals ze bedoeld zijn.
En een synthesizer, tja, dat is gewoon een heel ander instrument.
